अत्तरिया – कैलालीको गोदावरी नगरपालिका – ८ मजगाउँकी पवित्रा चौधरीले २ कठ्ठा जमिनमा धान रोप्ने बितीकै ५०४ रुपैयाँ तिरेर बाढी बिमा गरेकी थिइन् । खुटिया नदीको जोखिम क्षेत्रमा रहेको उनको खेतमा अहिले धान बाली हुर्किरहेको छ । तर, उनले बाढी बिमा गरे बापत बाढीको सूचकाङ्कका आधारमा हालसम्म क्षतिपुर्ती बापत २ पटक गरेर १ हजार ८ सय रुपैयाँ पाइसकेकी छिन ।
उनले असार १४ गते खुटिया नदीमा आएको बाढीले ४.५३ मिटर पानीको मापन भएपछि १० प्रतिशत क्षतिपुर्ती बापत ७२० रुपैयाँ पाएकी थिइन् भने साउन २३ गते पुनः खुटिया नदीमा ५ दशमलव ४२५ मिटर पानीको मापन भएपछि २५ प्रतिशत क्षतिपुर्ती बापत १ हजार ८० रुपैयाँ पाइसकेकी छिन ।
धान बाली भित्र्याउन नपाउँदै बाढीका कारण धान बालिमा भएको क्षति वापत सहकारीको खातामा रकम जम्मा भएपछि उनी अहिले दङ्ग छिन । ‘विगतका वर्षहरूमा धान बाली बाढीले नष्ट गर्दा पनि क्षतिपुर्ती पाइने गरेको थिएन’ उनले भनिन् ‘सरकारले क्षतिपुर्ती दिने भनेपछि निकै झन्झटिलो प्रक्रिया हुन्थ्यो । अहिले बाढी बिमा गरेपछि क्षति पुग्ने बितीकै खातामा पैसा आइरहेको छ ।’
खुटिया नदीको बाढी प्रभावित क्षेत्र गोदावरी नगरपालिका – ८ र ९ मा यसै वर्ष देखि सूचकाङ्कका आधारमा बाढी बिमा कार्यक्रम लागू भएपछि हाल सो क्षेत्रका २३१ घरधुरीका किसान लाभान्वित भएका छन ।
युएसएआइडी तयार नेपाल परियोजनाको आर्थिक सहयोगमा सञ्चालित सूचकाङ्कका आधारमा बाढी बिमा कार्यक्रम अन्तरगत स्टोनस्टेप, प्राक्टिकल एक्सन, शिखर इन्सुरेन्स सँगको साझेदारीमा गोदावरी – ८ मा रहेको एकता प्रगतिशील सहकारीले पाइलट परियोजनाका रुपमा धान बालिमा बाढी बिमा गरेको हाे ।
गोदावरीमा पहिलो पटक लागू भएको उक्त परियोजना खुटिया नदीमा पानीको मापन गर्न जडित जलमापन केन्द्रको तथ्याङ्कलाई आधार मानेर किसानलाई क्षतिपुर्ती दिने गरिएको छ ।
यस परियोजना अन्तरगत किसानको बाढी बिमाको प्रिमियम एकता प्रगतिशील सहकारीको खाता मार्फत तिरिन्छ भने सोही खातामा क्षतिपुर्ती बापतको रकम पनि उपलब्ध हुने गरेको छ ।
जसअन्तरगत नदीमा साढे ४ मिटर देखि ५ मिटर पानीको मापन भए १० प्रतिशत, ५ देखि साढे ५ मिटर पानीको मापन भए २५ प्रतिशत, साढे ५ देखि ६ मिटर पानीको मापन भए ६५ प्रतिशत र ६ देखि माथि मापन भए १०० प्रतिशत क्षतिपुर्ती भुक्तानी गर्ने मापदण्ड तय गरिएको परियोजनाको साझेदार संस्था एकता प्रगतिशील सहकारीका ऋण विभाग प्रमुख लक्ष्मण बोगटीले बताए । उनले परियोजना कार्यान्वयनका लागि सहकारीले सेयर सदस्य मार्फत किसानहरूलाई बाढी बिमाका बारेमा जानकारी दिने गरेको बताए । यस बिमा कार्यक्रम अन्तरगत थप ५० रुपैयाँ तिरेमा किसानको २ लाख सम्मको दुर्घटना बिमा गरिने उनले बताए ।
बिमा शुल्क उत्पादन लागतका आधारमा ७ प्रतिशत कायम गरिएको उनले बताए । जसअन्तरगत एक कठ्ठामा बाली उत्पादन लागत ३ हजार ६ सय कायम गरी २५२ रुपैयाँ बिमा प्रिमियम तोकिएको छ । बाढीको सूचकाङ्कका आधारमा बिमा दावी भुक्तानी गरिने भएकाले किसानको खातामा क्षतिपुर्ती बापतको रकम ७ देखि १० दिन भित्रमै जम्मा हुने गरेको ऋण विभाग प्रमुख बोगटीले बताए ।
हालसम्म बाढी बिमा बापत सो क्षेत्रका किसानले असार १४ गते आएको बाढीका कारण भएको १० प्रतिशत क्षतिपुर्ती बापत १ लाख ५० हजार २४६ र साउन २३ गते आएको बाढीको थप १५ प्रतिशत क्षतिपुर्ती बापत २ लाख २५ हजार ३६९ रुपैयाँ गरी हालसम्म किसानले २५ प्रतिशत क्षतिपुतीको ३ लाख ७५ हाजार ६१५ रुपैयाँ पाइसकेका छन । २३१ घरधुरीमा ४१७.३५ कठ्ठा क्षेत्रफलमा बाढी बिमा गराए बापत शिखर इन्सुरेन्सले १ लाख १६ हजार ७२२ रुपैयाँ प्रिमियम शुल्क संकलन गरेको थियो ।
१ कठ्ठा धानबालीको बाढी बिमा गरेका कैलालीको गोदावरी नगरपालिका – ९ मुरकट्टिका दल बहादुर रानाले बाढीको जोखिममा रहेका किसानका लागि बाढी बिमा कार्यक्रम निकै लाभदायक भएको बताए । उनले आफूले डेढ बिगाहा जग्गामा धान खेती गरेको भएपनि पहिलो वर्ष परीक्षणको रुपमा १ कठ्ठा बालिको मात्रै बाढी बिमा गरेको बताए । ‘बिमा गरेपछि रकम भुक्तानी पाउनको लागि झन्झटिलो हुन्छ की भनेर मैले २५२ रुपैयाँ तिरेर १ कठ्ठाको मात्रै बाली बिमा गरेको थिए’ उनले भने ‘यसमा कुनै झन्झट नहुँदो रहेछ । खोलामा बाढी आएपछि क्षतिका आधारमा खातामा पैसा आउँदो रैछ ।’ उनले अघिल्लो बर्ष पुरै बालिको बाढी बिमा गर्ने बताए ।
गोदावरीमा बाढी बिमा कार्यक्रम पहिलो पटक संचालन भएको हो । कर्णाली नदीको तटीय क्षेत्रमा परियोजना सफल भएपनछि गोदावरीको खुटिया तटीय क्षेत्रमा यस वर्ष देखि परियोजना लागू भएको थियो ।
शनिबार आयोजित सूचकाङ्कमा आधारित बाढी बिमा परियोजनाको समीक्षा बैठकमा बोल्दै वडा नम्बर ९ का वडाध्यक्ष रामलाल रानाले कार्यक्रमबाट बाढीको जोखिममा रहेका किसान निकै लाभान्वित भएको बताए ।
उनले बाढी बिमाका लागि किसानले तिर्ने प्रिमियममा अनुदान दिन आगामी आर्थिक वर्षमा बजेट विनियोजन गर्ने प्रतिवद्धता जनाए । उनले किसान बाढी बिमा मार्फत धान बालिमा भएको क्षतिबापतको रकम पाएर निकै खुसी भएकाले यस कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिन आवश्यक रहेको बताए । वडा नम्बर ८ का वडा अध्यक्ष गोविन्द चौधरीले बाढी बिमाबाट वडाका किसानले फाइदा लिएकाले यसका बारेमा सबैलाई जागरुक गराउनु पर्ने बताए ।
एकता प्रगतिशील सहकारीका अध्यक्ष सुरत बहादुर बोगटीले सहकारीको साँझा मर्म भनेकै हरेक संस्था सँग सहकार्य गरेर त्यसको प्रतिफल किसानले पाओस भन्ने भएको बताए । उनले सोही उद्देश्यका साथ सहकारी मार्फत बाढी बिमा कार्यक्रम लागू गरिएकाले यसबाट किसानले फाइदा लिनुपर्ने बताए ।
शिखर इन्सुरेन्स धनगढीका प्रमुख डिल्ली राज शर्माले यसअघि कर्णाली तटीय क्षेत्रमा बाढी बिमाको काम गर्दा ३५ लाख किसानलाई भुक्तानी गरिएको बताए । उनले बाढी बिमा कार्यक्रम किसानका लागि निकै लाभकारी भएको बताए ।